دکتر محمد اسماعیل زیبایی استادیار پژوهشکده لیزر و پلاسمای دانشگاه شهید بهشتی، مسئول آزمایشگاه اپتوژنتیک و مجری طرح «طراحی و ساخت سیستم کنترل مداربسته اپتوژنتیکی»   گفت: ما درصدد برآمدیم تا با انجام تحقیقاتی، سیستم‌های عصبی افرادی که اعتیاد به هر موادی دارند را تحت تأثیر قرار دهیم تا بعد از ترک اعتیاد دوباره به آن سمت کشیده نشوند.

وی با بیان اینکه اعتیاد از آن جهت بیماری محسوب می‌شود که مصرف مواد مخدر، ساختار مغز و نحوه فعالیت آن را تغییر می‌دهد، خاطرنشان کرد: تغییراتی که بر اثر مصرف مواد مخدر در مغز انسان به وجود می‌آید ممکن است پایدار و بلند مدت باشد و به ایجاد رفتارهایی زیانبار در کسانی که مواد مخدر مصرف می‌کنند منجر شود. این بیماری با ایجاد اختلال در کنترل بر سیستم رفتار-پاداش، باعث تکرار آن رفتار می‌شود.

به گفته استادیار پژوهشکده لیزر و پلاسمای دانشگاه شهید بهشتی، بیماری اعتیاد مدارهای عصبی مربوط به نظام پاداش، انگیزش و حافظه را در مغز دچار اختلال کرده، و اختلال در این سیستم‌ها در مغز باعث بروز عوارض بیولوژیکی، فیزیولوژیکی، اجتماعی و روحی می‌شود.

وی ادامه داد: در درمان اعتیاد مشکلی که وجود دارد این است که افراد پس از بهبودی اعتیاد عواملی مانند محیط اجتماعی، جامعه، عوامل بیرونی و … آنها را به سمت اعتیاد می‌کشاند و باعث می‌شود دوباره به استفاده از مواد مخدر روی آورند.

زیبایی با تاکید بر اینکه از این رو باید به دنبال راهکاری بود تا مانع استفاده مجدد از مواد مخدر شد، خاطر نشان کرد: یکی از تکنیک‌هایی که وجود دارد این است که بتوانیم الگوی سیستم عصبی فرد معتاد را با استفاده از تکنیک‌های تصویر برداری و ثبت‌های الکتروفیزیولوژی شناسایی کنیم؛ تکنیک‌های مختلفی مانند تکنیک‌های الکتریکی وجود دارد که می‌تواند مغز را تحریک کرده تا فرد از مصرف مجدد مواد اعتیاد آور دوری کند.

مسئول آزمایشگاه اپتوژنتیک با بیان اینکه کشورهای دیگر از نور یا لیزر در این زمینه استفاده می‌کنند، افزود: با توسعه تکنولوژی و استفاده از لیزر در درمان بیماری‌ها اخیراً در دنیا از فرایند برهمکنش نور با سیستم‌های زیستی بویژه سیستم‌های عصبی آزمایشات گوناگون برای درمان بیماری‌های عصبی از قبیل صرع، پارکینسون و اوتیسم در حال انجام است که در مراحل اولیه تحقیقات هستند.

زیبایی با بیان اینکه یکی از کاربردهای جدید بکارگیری تکنولوژی لیزر می‌تواند کمک به بیماران رها یافته از اعتیاد باشد که دوباره مواد اعتیادآور را مصرف نکنند؛ عنوان کرد: ما به دنبال یافتن تکنیکی هستیم که با استفاده از لیزر در کنار عینک یا بدن فرد معتادی که ترک کرده، سیستم‌های مغزی را کنترل کنیم تا وقتی فرد احساس نیاز برای استفاده مجدد از ماده مخدر دارد پیامی به تلفن همراهش ارسال شود و با راه اندازی لیزر و تابش دهی سیستم عصبی بتوان اثری همانند تحریک سیستم عصبی با مواد مخدر با نور لیزر در بافت مغزی ایجاد کرد.

به گفته عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، بدین واسطه فرد خودکنترلی پیدا می‌کند و به سمت اعتیاد نخواهد رفت.

وی با بیان اینکه در دنیا از تکنیک تحریک‌های نوری استفاده می‌کنند، بیان کرد: در دنیا برای درمان بیماری‌های آلزایمر، افسردگی و … از نور لیزر استفاده می‌کنند ولی روی اعتیاد پیاده سازی نشده است. اگر بخواهیم تأثیر لیزر را روی اعتیاد پیاده سازی کنیم نیازمند مطالعات کلینیکی و بالینی هستیم.

وی با اشاره به تحقیقات در زمینه علوم شناختی و اعصاب که در مرکز تحقیقات علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در حال انجام است، عنوان کرد: مکانیسم عملکرد مواد مخدر گوناگون بر روی سیستم عصبی متفاوت هستند؛ بنابراین نیاز است تا الگوهای عصبی گوناگون وابسته به هر اعتیاد استخراج شود

وی گفت: در صدد هستیم روش‌های استاندارد و فیزیولوژیک را بدست آوریم که بدانیم کدام نواحی در مغز برای استفاده مجدد از ماده مخدر، حساس می‌شوند تا آنها را بتوان با نور لیزر تحت تأثیر قرار داد و مانع استفاده مجدد مواد مخدر شویم.

وی تاکید کرد: در حال حاضر از دو روش مداخله‌ای جریان الکتریکی با روش نوری برای کنترل سیستم عصبی اجرا می‌شود که تمام آزمایشات بر روی موش صحرایی در حال انجام است.

زیبایی با تاکید بر اینکه اکنون در حال شناخت شبکه‌های عصبی هستیم، گفت: در این تحقیقات همچنین در صدد هستیم با تکنیک جدیدتری بنام اپتوژنتیک که ترکیبی از دستکاری‌های ژنتیکی و مهندسی لیزر بتوانیم با استفاده از نور سیستم عصبی حیوانات وابسته به مواد مخدر را کنترل کنیم. در این روش بصورت مدار بسته عملکرد مغزی حیوان مورد پایش قرار می‌گیرد و با مشاهده علائم نیاز به مصرف مواد مخدر با روشن شدن لیزر و تحریک نوری سیستم عصبی نیاز حیوان با استفاده از نور تأمین می‌شود.

وی در خصوص اپتوژنتیک گفت: در روش اپتوژنتیک با استفاده از دستکاری های ژنتیکی سلول‌های عصبی ناحیه هدف یکسری کانال‌های یونی حساس به نور ایجاد می‌شود که با ارسال نور به این ناحیه می‌توان سلول‌های عصبی را تحریک و یا فعالیت شأن را مهار کرد. در روش مدولاسیون‌های نوری از طریق جذب نور توسط ناحیه هدف مغزی می‌توان سیستم عصبی را کنترل کرد.

استادیار پژوهشکده لیزر و پلاسمای دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه هنوز این تحقیقات در حد مطالعات حیوانی است، گفت: تحقیقات گسترده ای روی این موضوع در حال انجام داریم که روی حیوانات به صورت گروهی مورد بررسی قرار می‌گیرد و این روشی که به کار گرفتیم در مرز دانش قرار دارد.

به گزارش مهر، این طرح با حمایت ستاد توسعه علوم و فناوری‌های شناختی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و همکاری مرکز تحقیقات علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در حال انجام است. این طرح در چندین فاز انجام می‌شود که در حال حاضر در فاز اول قرار دارد.